Φραντσέσκο Ματσόλα, ο επονομαζόμενος Παρμιτζανίνο. (Girolamo Francesco Maria Mazzola detto il Parmigianino). Ιταλός ζωγράφος και χαράκτης, από τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του μανιεριστικού ύφους, (Πάρμα 1503-Καζαλματζόρε, Κρεμόνα 1540). Η προσωνυμία του προέρχεται από την Πάρμα. Γιος του ζωγράφου Φίλιππο Ματσόλα (1460-1505), διαπαιδαγωγήθηκε στο εργαστήριο των θείων του Ιλάριο και Μικέλε από τους οποίους διδάχτηκε τα πρώτα στοιχεία του σχεδίου.

Ενώ τα έργα της εκκλησίας του Σαν Τζιμινιάνο της Βενετίας (1558-1561) και τα τρία πολύπτυχα για την εκκλησία του Σαν Μπενεντέττο Πο ακολουθούν ακόμη την τεχνοτροπία της ελεύθερης απόδοσης των τοπίων του Άζολε, του Γράππα και της κοιλάδας του Πιάβε, στις επιτήδειες οφθαλμαπάτες, όπως εκείνη με το κορίτσι που προβάλλει από μια μισάνοιχτη θύρα και μοιάζει να προχωρά προς τον θεατή, η έκφραση του Βερονέζε γίνεται βαθμιαία οξύτερη και οι προοπτικές βραχύνσεις αποκτούν, ίσως και με την επίδραση του Τιντορέττο, μεγαλύτερη ένταση. Ο κύκλος των πινάκων του 1572 για την οικογένεια Κουτσίνα και τα δείπνα της ίδιας περιόδου, είναι επιβλητικά παραδείγματα αυτού του τρόπου συνθέσεως, όπου οι φωτεινές επιφάνειες εναλλάσσονται ρυθμικά με τους ψυχρούς τόνους των ουρανών και οι σκληρές λάμψεις του φωτός συνδυάζονται με τους χαμηλούς τόνους του δειλινού.

Πάολο Καλιάρι, αποκαλούμενος Βερονέζε (Paolo Caliari ditto il Veronese). Ιταλός ζωγράφος του τέλους της Αναγεννήσεως, από τους κυριότερους εκπροσώπους της Βενετικής Σχολής στη Χρυσή εποχή της. Γεννήθηκε στη Βερόνα, από όπου και η προσωνυμία του, (Βερόνα 1528-Βενετία 1588). Πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στη Βερόνα, σε ένα περιβάλλον οπισθοδρομικό σε σύγκριση με τη Βενετία, διαποτισμένο όμως από τον κλασικισμό του Ραφαήλ και του Μιχαήλ-Αγγέλου, που είχε διαδοθεί στην περιοχή από τους ζωγράφους της Αιμίλια. Δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί αν ο πρώτος του δάσκαλος ήταν ο πατέρας του Γκαμπριέλε Καλιάρι ή αν μαθήτευσε στο εργαστήριο του Τζοβάννι Καρότο ή του Αντόνιο Μπαντίλε. Ο αντιπρόσωπος αυτός του βενετσιάνικου νατουραλιστικού κλασικισμού, ο θησαυροφύλακας της βενετσιάνικης ζωγραφικής άρχισε την σταδιοδρομία του ως μανιεριστής.

Γιάκοπο Ραμπούστι, ο επονομαζόμενος Τιντορέττο, (Jacopo Robusti ditto il Tintoretto). Ιταλός ζωγράφος (Βενετία 1518-1594). Το όνομά του προέρχεται από το επάγγελμα του πατέρα του που ήταν βαφέας υφασμάτων (tin tore). Η πρώτη του δραστηριότητα χρονολογείται από το 1540, όταν είχε ποια απαλλαγή από την υποχρέωση να υποτάσσεται στους κανόνες οποιουδήποτε εργαστηρίου και έγινε ανεξάρτητος τεχνίτης. Ο Τισιανός τον είχε διώξει από το εργαστήριό του, γιατί δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με τις αντίθετες τάσεις του νεαρού ζωγράφου, που ήταν ανήσυχος, φιλόδοξος, νευρικός και μεγαλοφυής. Η διαμόρφωσή του συνδέεται περισσότερο με τον Μπονιφάτσιο ντε Πιτάτι και με τον Αντρέα Μελντόλλα, τον επονομαζόμενο Σκιαβόνε, ζωγράφο της βενετσιάνικης σχολής, επηρεασμένο από την μανιεριστική κομψότητα του Παρμιτζανίνο.

Καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, τον 16ο αιώνα. Σύμφωνα με μια παλαιότερη αντίληψη, ο κλασικισμός της Αναγεννήσεως, παρουσιάζεται σαν κορύφωση της ισορροπίας και της τελειότητας, μετά από μια φάση πειραματισμών και έρευνας και ακολουθείται από μια φάση, εκζήτησης και πολυπλοκότητας. Ο Μανιερισμός τις μορφολογικές και ψυχολογικές της αρχές της ηρεμίας και της ευπρέπειας και κατέληξε σε εκφράσεις εφιαλτικές, επιτηδευμένες, που διατύπωναν με τρόπους περίπλοκους και συχνά αντιφατικούς τον κρυφό αισθησιασμό και την πνευματική και ηθική ανησυχία της εποχής.